“ถ้าขยะเยอะ เราจะอยู่ไม่ได้ครับ” คือคำพูดเรียบง่ายแต่เปี่ยมพลังของ “น้องวุฒิ” หรือ นายวุฒิพงษ์ นักเรียนชั้น ม.2 วัย 15 ปี จากโรงเรียนในอำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งได้เข้าร่วม โครงการฉันเกลียดเธอ(ขยะ) พร้อมกับเพื่อน ๆ ในชุมชนเดียวกัน ซึ่งโครงการนี้เป็นโครงการที่ริเริ่มดำเนินการโดยเยาวชน ที่ได้รับการสนับสนุนจาก มูลนิธิศุภนิมิตแห่งประเทศไทย พื้นที่ดำเนินโครงการพัฒนาฯ จังหวัดเชียงใหม่ และโรงเรียนในพื้นที่ดำเนินงาน
แม้จะเป็นเพียงเยาวชนจากชุมชนห่างไกลในภาคเหนือ แต่สิ่งที่พวกเขาเผชิญกลับเป็นปัญหาใหญ่ระดับประเทศ ประเทศไทยผลิตขยะมูลฝอยกว่า 24 ล้านตันต่อปี (ข้อมูลจากกรมควบคุมมลพิษ ปี 2566) โดยที่สามารถจัดการได้อย่างถูกวิธีเพียง ร้อยละ 35 เท่านั้น ที่เหลือยังคงถูกทิ้งแบบไม่ถูกหลัก เช่น เผากลางแจ้งหรือทิ้งลงแม่น้ำลำคลอง ส่งผลต่อสุขภาพ สิ่งแวดล้อม และระบบนิเวศโดยรวม
ในพื้นที่ชนบทอย่างอมก๋อย ปัญหาขยะยิ่งทวีความซับซ้อน เพราะระบบการจัดเก็บยังไม่ทั่วถึง ความรู้ในการจัดการยังไม่ครอบคลุม และยังขาดพื้นที่กำจัดที่ปลอดภัย — น้องครีม หรือ เด็กหญิงนิรมล วัย 13 ปี เยาวชนอีกคนที่เข้าร่วมค่ายฯ เล่าถึงชุมชนของเธอ “ในชุมชนของหนูขยะมักถูกทิ้งไม่เป็นที่ ทำให้สะสมมากขึ้นจนจัดการไม่ทัน”
ยิ่งไปกว่านั้น ขยะอินทรีย์จากครัวเรือนซึ่งคิดเป็น ร้อยละ 50 ของขยะทั้งหมด มักถูกทิ้งรวมกับขยะทั่วไป ทั้งที่สามารถนำมาหมักเป็นปุ๋ยเพื่อลดมลพิษและใช้ในการเกษตรได้โดยตรง แต่ภายใต้ปัญหาเหล่านี้ ก็ยังมีแสงสว่างเล็กๆ จากพลังของเด็กในชุมชน…
ลงมือทำจาก “ขวดน้ำพลาสติก” “เศษกล่องนม” และ “เศษอาหาร”
โครงการ ฉันเกลียดเธอ(ขยะ) ได้เปิดโอกาสให้เยาวชนได้เรียนรู้และลงมือจริงในการจัดการขยะอย่างสร้างสรรค์ เช่น
• แปรรูปขวดพลาสติกเป็นดอกไม้ประดิษฐ์
• สานตะกร้าจากกล่องนมใช้แล้ว
• หมักเศษอาหารในครัวเรือนเป็นปุ๋ยชีวภาพใน “ถังหมักรักษ์โลก”
“หนูได้ทำดอกไม้จากขวดน้ำค่ะ เพื่อช่วยลดขยะ เพราะในชุมชนเราคนยังทิ้งไม่เป็นที่ นอกจากนั้นเรายังได้เรียนรู้การทำปุ๋ยหมักจากเศษอาหารในครัวเรือน โดยการขุดหลุม ใส่ตะกร้าที่เจาะรู แล้วเทเศษอาหารลงไป ปิดฝาไว้ไม่ให้แมลงเข้า” น้องครีมอธิบายอย่างมั่นใจ
ขณะที่น้องวุฒิเสริมว่า “เราสามารถนำขยะไปรีไซเคิล ทำเป็นของใช้ อย่างตะกร้า กระถาง หรือปุ๋ย ก็ช่วยลดขยะในหมู่บ้าน ทำให้หมู่บ้านเราน่าอยู่ขึ้นครับ”
นอกจากนั้นการเข้าค่ายในครั้งนี้ ยังสร้างความตระหนัก และภาระใจให้กับเยาวชนซึ่งเขาตั้งใจจะสื่อสารความรู้ที่ได้กลับไปยังครอบครัว “หนูจะบอกพ่อแม่ว่า เศษอาหารเอาไปทำปุ๋ยได้ เราจะได้ลดการใช้ปุ๋ยเคมีค่ะ” น้องครีม กล่าว
เสียงเยาวชน กับความหวังของชุมชน
แม้กิจกรรมจะมีระยะเวลาสั้น ๆ แต่สิ่งที่เด็ก ๆ ได้เรียนรู้และลงมือทำนั้น สร้างผลลัพธ์ที่อาจขยายไปไกลกว่าที่คิด หากได้รับการสนับสนุนจากครอบครัว โรงเรียน และชุมชนอย่างต่อเนื่อง
เพราะในระดับประเทศ การจัดการขยะอย่างถูกต้องยังคงเป็นเรื่องท้าทาย ประเทศไทยติดอันดับ 1 ใน 10 ของประเทศที่ปล่อย ขยะพลาสติกลงทะเลมากที่สุดในโลก ขณะเดียวกันการรีไซเคิลขยะในประเทศยังอยู่ที่ระดับต่ำเพียง ร้อยละ 25 เท่านั้น
ดังนั้นพลังของเยาวชนในระดับชุมชน จึงมีความหมายมากกว่าที่คิด เมื่อเด็ก ๆ ในอมก๋อยเริ่มเรียนรู้ แยกขยะอย่างถูกต้อง และแปรรูปของเหลือใช้ให้เกิดประโยชน์ เมล็ดพันธุ์แห่งความเปลี่ยนแปลงก็ได้ถูกหว่านลงในชุมชนเรียบร้อยแล้ว และหากได้รับการสานต่ออย่างจริงจัง ความหวังเรื่องสิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้น ก็ไม่ใช่เรื่องที่ไกลเกินเอื้อมอีกต่อไป
